AB Yapay Zeka Kanunu'nun Amacı ve Kapsamı (Madde 1)

I. Amaç

Kanunun amacı, iç pazarın işleyişini iyileştirmek ve Birlik değerlerine uygun olarak, insan merkezli ve güvenilir yapay zekânın benimsenmesini teşvik etmek, aynı zamanda Birlik'te YZ sistemlerinin zararlı etkilerine karşı, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nda yer alan demokrasi, hukukun üstünlüğü ve çevre koruma da dahil olmak üzere sağlık, güvenlik ve temel hakların yüksek düzeyde korunmasını sağlamak ve yeniliği desteklemektir (m.1/1). 

Avrupa Birliği Yapay Zeka Kanunu'nun ana hedefi, Birlik içerisinde insan merkezli ve güvenilir yapay zekanın benimsenmesini teşvik etmek ve bu süreçte Birlik değerlerini ön planda tutmaktır. Bu amaç doğrultusunda, yapay zekânın getirdiği fırsatları ve yenilikleri desteklemekle birlikte, potansiyel risklere ve olumsuz etkilere karşı önlemler almak gerekmektedir. Kanunun, yapay zeka teknolojilerinin gelişimi ve kullanımı konusunda dengeli bir yaklaşım benimsediği söylenebilir. Bu bağlamda, Kanun iki temel hedefi dengelemeye çalışmaktadır. Kanun, yapay zeka alanındaki yenilikleri desteklemeyi ve Avrupa'nın bu alandaki rekabet gücünü artırmayı amaçlamakta; aynı zamanda Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nda belirlenen ilkeler doğrultusunda, vatandaşların temel haklarının, sağlığının ve güvenliğinin korunması hedeflemektedir. Özellikle sağlık, güvenlik, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve çevre koruma gibi alanlarda, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nın korunmasını sağlamak temel önceliktir. Kanunun getirdiği düzenlemeler, toplumsal güven ve kabul açısından önem taşımaktadır. İnsan hakları ve temel özgürlüklerin korunması, yapay zeka sistemlerinin toplumsal kabulünü ve sürdürülebilir kullanımını sağlamada kritik role sahiptir.

Kanunun amacı, Birlik değerleriyle uyumlu olarak, Birlik içinde yapay zeka sistemlerinin (YZ sistemleri) geliştirilmesi, piyasaya sürülmesi, hizmete sunulması ve kullanılması için özellikle tek tip bir yasal çerçeve oluşturarak iç pazarın işleyişini iyileştirmek; Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı'nda ('Şart') yer alan sağlık, güvenlik, temel haklar ile demokrasi, hukukun üstünlüğü ve çevre koruması dahil olmak üzere yüksek düzeyde koruma sağlarken, insan odaklı ve güvenilir yapay zekanın (YZ) benimsenmesini teşvik etmek; Birlik içindeki YZ sistemlerinin zararlı etkilerine karşı koruma sağlamak ve inovasyonu desteklemektir. Bu Tüzük, YZ tabanlı mal ve hizmetlerin sınır ötesi serbest dolaşımını güvence altına alarak, bu Tüzük tarafından açıkça yetkilendirilmedikçe, Üye Devletlerin YZ sistemlerinin geliştirilmesi, pazarlanması ve kullanımına kısıtlamalar getirmesini önler.

Yine Kanun, gerçek kişilerin, teşebbüslerin, demokrasinin, hukukun üstünlüğünün ve çevre korumasının sağlanmasını kolaylaştırırken, aynı zamanda inovasyonu ve istihdamı artırarak ve Birliği güvenilir YZ'nin benimsenmesinde lider konuma getirerek, Şart'ta yer alan Birlik değerleriyle uyumlu olarak uygulanmalıdır.

II. Kapsam

Kanun, (a) Birlik içerisinde yapay zekâ sistemlerinin (YZ sistemleri) piyasaya sürülmesi, hizmete sunulması ve kullanımına ilişkin uyumlaştırılmış kurallar; (b) Belirli yapay zeka uygulamalarına ilişkin yasaklar; (c) Yüksek riskli YZ sistemleri için özel gereklilikler ve bu tür sistemlerin işletmecileri için yükümlülükler; (d) Belirli YZ sistemleri için uyumlaştırılmış şeffaflık kuralları; (e) Genel amaçlı YZ modellerinin piyasaya sürülmesi için uyumlaştırılmış kurallar; (f) Piyasa izlemeye, piyasa gözetimine, yönetime ve uygulamaya ilişkin kurallar; (g) yeni kurulan şirketler (start-up’lar) de dahil olmak üzere özellikle KOBİ'lere odaklanarak yeniliği desteklemeye yönelik tedbirleri düzenlemektedir (m.1/2).

A. Yapay Zeka Sistemlerinin Piyasaya Sürülmesi ve Kullanımına İlişkin Kurallar

Kanun, yapay zeka sistemlerinin Avrupa Birliği içerisinde piyasaya sürülmesi, hizmete sunulması ve kullanımına ilişkin uyumlaştırılmış kurallar getirmektedir. Bu kurallar, sistemlerin güvenliğini ve güvenilirliğini sağlamaya yönelik standartları içermektedir.

B. Belirli Yapay Zeka Uygulamalarına İlişkin Yasaklar

Bazı yapay zeka uygulamaları, toplum üzerinde potansiyel olarak zararlı etkileri nedeniyle tamamen yasaklanmıştır. Bu yasaklar, özellikle insan haklarını, bireylerin güvenliğini veya demokratik değerlere zarar verme riski taşıyan yapay zekâ sistemlerini kapsamaktadır. Bu kapsamda, örneğin, biyometrik izleme veya toplu gözetim gibi uygulamalar, belirli durumlarda veya belirli koşullar altında yasaklanabilir.

C. Yüksek Riskli Yapay Zeka Sistemleri İçin Özel Gereklilikler

Kanun, yüksek riskli olarak sınıflandırılan yapay zeka sistemleri için özel gereklilikler ve yükümlülükler belirlemektedir. Bu sistemlerin işletmecileri, belirlenen güvenlik ve şeffaflık standartlarına uymakla yükümlüdür.

D. Yapay Zeka Sistemleri İçin Şeffaflık Kuralları

Belirli yapay zeka sistemleri için, tüketicilerin ve kullanıcıların bu teknolojilerin nasıl çalıştığını anlamalarını sağlamak amacıyla şeffaflık kuralları getirilmektedir. Bu kapsamda, örneğin, bir yapay zeka sistemi ile etkileşime giren bireylerin, bu sistemlerin kararlarını ve işleyiş süreçlerini anlayabilmesi önemlidir. Bu, toplumda yapay zekâya olan güvenin artırılmasına katkı sağlar.

E. Genel Amaçlı Yapay Zeka Modellerinin Piyasaya Sürülmesi İçin Kurallar

Kanun, genel amaçlı yapay zeka modellerinin (link-atıf) piyasaya sürülmesi için özel kurallar belirlemektedir. Bu modellerin güvenli ve etik kullanımını sağlamak amacıyla çeşitli standartlar getirilmiştir.

F. Piyasa İzleme, Gözetim ve Yönetim Kuralları

Piyasa izleme, gözetim, yönetim ve uygulama mekanizmaları Kanun kapsamında detaylı olarak düzenlenmiştir. Piyasa izleme, gözetim ve yönetim süreçleri, yapay zeka sistemlerinin kullanımında yasal düzenlemelerin ve standartların ne dereceye kadar karşılandığını kontrol etmek amacıyla uygulanmaktadır. Bu süreçler, sistemlerin uygunluğunu ve güvenilirliğini sağlamak için denetimler, analizler ve raporlamaları içerir. Bu mekanizmalar, belirlenen standartlara uyumun sağlanmasını ve denetlenmesini amaçlamaktadır.

G. Yenilikçiliği Destekleyici Önlemler

Avrupa Birliği, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ'ler) ve yeni kurulan şirketler (start-up'lar) için yapay zeka alanında yenilikleri teşvik etmektedir. Bu doğrultuda, Kanun, özellikle KOBİ'ler ve yeni kurulan şirketler için yeniliği desteklemeye yönelik özel tedbirler içermektedir. Bu tedbirler, küçük işletmelerin yapay zeka alanında rekabet edebilmelerini ve inovasyon yapabilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır.

Kaynak: Regulation (EU) 2024/1689 of the European Parliament and of the Council of 13 June 2024 laying down harmonised rules on artificial intelligence (Artificial Intelligence Act), 2024 O.J. (L 1689) 12.